Het is een druk jaar voor Joy Wielkens. Na een tournee met Michael Varekamp & the Legends met ‘Billie!’ en het toneelstuk ‘Beneatha’s Place’ staat zij nu met Dennis Rudge op de planken in ‘The Mountaintop’. Drie hoofdrollen waarin zij zich kon profileren als zwarte actrice en zangeres. Een mooie gelegenheid voor een gesprek met haar.
“Drie of vier jaar geleden was The Mountaintop het onderwerp van een workshop”, begint Joy, “Het was het idee van de regisseur Teunkie van der Sluijs, die regie-assistentie had gedaan toen het in Londen in première ging. En die was zo verliefd geworden op het stuk, dat hij, toen hij terug kwam in Nederland, dit stuk ook hier wilde opvoeren.” Van der Sluijs heeft toen twee acteurs bij elkaar gezocht, Dennis Rudge en Joy Wielkens. De bedoeling was om na de workshop programmeurs uit te nodigen. Eén ervan had interesse, maar omdat de aanvraag voor subsidie toen werd afgewezen is het op de plank blijven liggen. “Dennis en ik vonden het ook een mooi stuk en wij kwamen af en toe bij elkaar om het te lezen. Zo’n twee jaar geleden vond ik het jammer dat er niets mee werd gedaan. Het is een mooi geschreven verhaal, een verhaal van zwarte mensen. We beseften dat 2018 het jaar is dat het vijftig jaar geleden is dat Martin Luther King werd vermoord. Een mooie gelegenheid als eerbetoon aan deze man.” Het werd opnieuw door de twee acteurs opgepakt, nu met een andere partner Theater De Meervaart. De subsidie werd deze keer wel toegekend en het is gelukt om het stuk dit jaar nog te spelen.
Voor Joy zelf heeft Martin Luther King ook iets betekend betekend. “Ik heb thuis een aantal boeken staan over Martin Luther King en ook over bijvoorbeeld Nelson Mandela. Het zijn voorbeelden van weldenkende en vredelievende leiders, die zich kenmerken door geweldloos verzet. Een leider als Martin Luther King trekt mij zo aan, omdat hij iemand was die zo bezig was met verbinden en met gelijkheid voor iedereen. Hij was zoveel breder bezig dan alleen maar het bevechten van rassenscheiding. Maar ook met armoedebestrijding, want daar hangt alles mee samen. En hij streed voor het stoppen van de oorlog in Vietnam. Al die dingen zijn zo met elkaar verweven. En het inzicht dat die man had, de manier waarop hij dat probeerde te doen met iedereen. Hij is altijd heel dicht bij de visie gebleven hoe hij dat wilde doen. Zo’n beetje in 1958 kwam hij in de spotlight en is daar tien jaar lang gebleven. Hij had ook kunnen besluiten om de wapens op te pakken om zo zijn doel te bereiken. Maar dat wilde hij absoluut niet. Hoewel ik zelf niet religieus ben vind ik het mooi dat een groot deel van zijn overtuiging uit zijn achtergrond als dominee voortkwam. Hij had in 1968 een soort visie voor ogen, waar we heen zouden moeten. Waar we nu trouwens nog steeds niet zijn. Eigenlijk was hij een ziener. En dat maakt hem heel, heel bijzonder. Ook omdat hij in die tijd zo’n groot publiek heeft weten te bereiken. De speeches waren heel beroemd, maar het was de tijd voor het internet. We hadden drie tv-kanalen, de krant, dat was het.” Joy vervolgt: “Hij was een heel bijzondere man in de lijn van Nelson Mandela en Gandhi. Dat zijn mensen die de wereld wilden veranderen op een manier die intens goed is. Het waren geen domme mensen en ook mensen die geweld wel eens hebben overwogen en het niet hebben gedaan. Het waren gewoon hele weldenkende mensen die besloten het goede te doen.”
Camae, de rol die Wielkens speelt in het stuk is erg uitgesproken in haar mening. Zij ziet geweld in sommige gevallen als de oplossing. Schreeuwt ‘Fuck die witte!’ Joy speelt het erg overtuigend. Hoeveel van Camae zit er in Joy? “Nou, in ieder geval niet ‘Fuck die witte’”, geeft Joy direct aan, “Maar wat ik er wel goed aan vind is dat het stuk laat zien hoeveel kanten er aan dezelfde strijd zijn. En dat Martin Luther King, die bekend stond als een vredelievende leider, ook in contact is geweest en ideeën deelde met leiders die heel anders waren dan die van hem. En Camae staat met ‘Fuck die witte’ voor de beweging die de wapens heeft opgepakt. Malcolm X en de Black Panthers.” Bij de Black Panthers zie je op foto’s alleen die zwaarbewapende mannen met hun baretten en zwarte jasjes. Wat veel mensen niet weten is dat zij veel goed werk deden voor de gemeenschap. “Opleidingen, gaarkeukens, zij zorgden dat de kinderen niet met een lege maag naar school gingen”, beaamt Joy, “Ik vind het goed dat dit in het stuk zit. Hoe erg we ook van King houden, er wordt inzichtelijk gemaakt dat mensen na jarenlange onderdrukking het meer dan zat zijn. Kijk maar eens naar de beelden van gelynchte mensen, waar een heel dorp omheen staat en een feestje viert. Het is dan ook ‘begrijpelijk’ dat mensen de wapens oppakken en zeggen: “Ik bewapen mijzelf om mij te beschermen, want als ik dat niet doe dan word ik aan een boom gehangen of ben ik vogelvrij en als iemand zin heeft om mij neer te knallen dan kan dat gewoon.” Uit het stuk blijkt dat hij niet per se tegen die ideeën is. Maar hij kiest bewust voor een andere methode. En ik heb dat ook. Ik kan het me heel goed voorstellen dat je de wapens oppakt. Ik ben nota bene een zwart persoon; mijn over-overgrootouders hebben in slavernij geleefd. We leven nu in Nederland, wat een stuk liefrijker lijkt dan het Amerika van vandaag de dag.”
Het stuk staat sinds halverwege september op de planken. Na afloop is er een dialoog met mensen van Amnesty International erbij. “Dan blijkt dat de boodschap bij de mensen echt binnenkomt. Een enkele recensent heeft zuur gedaan over de uitvoering van het stuk, maar de boodschap en het onderwerp beklijft. Wanneer mensen er drie dagen later nog over praten heb ik tien keer liever dan een recensie, dat het zo mooi en artistiek en abstract is uitgevoerd. Het is echt een soort missie en we dragen met dit stuk bij aan de dialoog die momenteel in Nederland wordt gevoerd. Dat voel ik. Wat ik er heel tof aan vind, ook door die nagesprekken met Amnesty, is dat mensen er op dit moment heel erg mee bezig zijn. Dat het leeft. En dat zo’n leider als Martin Luther King dat op een hele positieve manier losmaakt. Bij de nagesprekken hebben we jong en oud, wit en zwart. Ook vluchtelingen zijn komen kijken. De boodschap is dat we het samen moeten doen. Dat leeft heel erg.” Het stuk is niet heel zwaar; er wordt genoeg gelachen. Ook wordt duidelijk gemaakt hoe menselijk Martin Luther King was. Zijn twijfels, heeft hij het goed gedaan? Zeker als hij hoort dat hij dood gaat. Hij heeft grootse dingen gedaan, maar heeft ook spijt omdat hij verjaardagen van zijn kinderen heeft gemist. En dat komt aan bij het publiek. “Hij was geen supermens, maar gewoon iemand zoals jij en ik, die ergens in het leven een beslissing heeft genomen om dit pad te bewandelen. Op een bepaalde manier zit het in ons allemaal om die fakkel op te pakken en de wereld te veranderen.”
Zelf heeft Joy ook ervaring met discriminatie. “Regelmatig kom ik zoiets tegen,” moet Joy erkennen, “Ik denk dat ik er een radar voor heb ontwikkeld. Het kan dat ik een aantal keren de situatie verkeerd heb ingeschat, maar helaas heel vaak ook niet. Onlangs gebeurde iets dergelijks bij de supermarkt waar ik altijd kom. Toen ik bezig was met zelfscannen kwam een van de winkelmeisjes kijken of ik het wel goed deed. Stel je voor wat er zou gebeuren als ik het fout had gedaan. Wat dan? En stel je voor als ik een blond meisje was geweest. Dat detail kom ik heel vaak tegen. Dat er bij mij sneller wordt aangenomen dat er mogelijkheid is van diefstal of foutief gedrag, terwijl een wit iemand vaker het voordeel van de twijfel krijgt. Ook als ik een dag de stad in ga dan zie ik vaak dat mensen toch vaak hun tas wat dichter naar zich toe trekken als ik in de buurt kom. Het is iets wat je door de jaren heen helaas steeds duidelijker gaat zien. Ik wist als kind ook niet dat mensen ons in de gaten hielden in de winkel. Totdat mijn moeder mij er een keer op wees dat, als wij in een winkel waren, er altijd iemand van het personeel achter ons aanliep.”
Joy Wielkens heeft een druk jaar achter de rug. ‘Billie!’, ‘Beneatha’s Place’ en nu ‘The Mountaintop’. “Het was zeker een druk jaar”, erkent ze, “Van de zomer heb ik nog een korte film gedraaid, die in januari uitkomt. En het jaar sluit ik af met een revue/variété in de Schouwburg Haarlem. Het is een prachtig jaar geweest. Sowieso omdat ik veel werk heb gehad. En vanwege mijn maatschappelijke betrokkenheid. Als zwarte actrice en zangeres was dit altijd een thema. En nu heb ik stukken kunnen spelen waar ik mij daarover kan uitspreken. Mijn maatschappelijk betrokkenheid heb ik dit jaar kunnen combineren met mijn liefde voor acteren en muziek. Ik kon mooie muziek maken en mooie rollen spelen. In het verleden dacht ik dat het mooi zou zijn als ik dit een keer per jaar zou kunnen doen. En dit jaar heb ik het drie keer gedaan. Dat is voor mij het grootste succes dat ik heb behaald. En toen werd ik ook nog ambassadeur voor Black Achievement Month. Top. Dit is blijkbaar het jaar waar dat zo moet zijn.”
Ondanks een druk jaar kijkt ze nu alweer vooruit. “O ja, ik heb een aantal plannen. Door Wellmade Productions, de makers van ‘Beneatha’s Place’ wordt het derde deel van de serie, genaamd ‘Clybourne Park’ gemaakt, waar ik een rol in ga spelen”, verklapt Joy, “De serie is begonnen met ‘A Raisin In The Sun’ en gevolgd door ‘Beneatha’s Place’, dat ik dit jaar speelde. Dat is voor mij heel leuk, want ik heb tot nu toe in al hun voorstellingen gespeeld. Ik word meegenomen in de cyclus. En met Helen Kamperveen en Manousha Zeegelaar-Breeveld ga ik een voorstelling maken over een Surinaamse moeder en haar dochters. Dat heet ‘Decemberdagen’.” De titel is enigszins gelinkt aan de decembermoorden. Het gaat hier niet over, maar het verhaal gaat over een gezin dat ontwricht is en loopt parallel aan dat van een land dat ontwricht is, Suriname, door de gebeurtenissen uit het verleden. “Het is een voorstelling waarmee we naar Oerol gaan. En na de zomer gaan we ermee toeren. Eigenlijk wordt het ook weer heel druk. We zijn ook nog een serie aan het draaien, een nieuwe misdaadserie voor de AvroTros, waar ik een klein rolletje in heb. En ik denk er ook over om nog even op vakantie te gaan. Het wordt weer een druk jaar met een hoop hele mooie projecten. Zelf zou ik graag wat meer zichtbaarheid op televisie willen hebben. Het zou mooi zijn als er series waren waar gekleurde mensen een groter en inhoudelijk interessanter aandeel in hebben. Dat zie je zowel in series, als in talkshows of spelshows veel te weinig. Ja, in talkshows alleen als er weer iets in de actualiteit is gebeurd waar gekleurde mensen bij betrokken zijn. Toch zie ik ook een nieuwe generatie van schrijvers, die daar verandering in aan het aanbrengen zijn.”
Toen Joy achttien werd, maakte haar moeder een opmerking, die haar heel haar lever zou bij blijven.”Zij zei toen: ‘Blijf altijd wie je bent.’ Dat was voor haar het moment dat ik de volwassen wereld instapte, een moment waar ik een nieuw leven begon. Ik vond het een mooie waardering omdat zij uitsprak dat zij blij was met wie ik was geworden. Dat het goed was van binnen en dat ik daar trouw aan moest blijven. Dat het van waarde was, dat ik van waarde ben. Ik draag dit tot nu toe altijd met mij mee.”
